قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان اعلام کرده است که برای اجرای کامل مأموریت‌های ملی بنیاد حداقل هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز بوده است؛ اما در عمل، از 500میلیارد تومان بودجه مصوب سال 1404 تنها حدود 100میلیارد تومان تحقق یافته است!
در حالی که کمتر از پنج ماه از هشدار رسمی قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان درباره ناکافی‌بودن بودجه این نهاد می‌گذرد، تازه‌ترین اظهارات وی در پاسخ به سؤال خبرنگار تسنیم نشان می‌دهد که فقط 20درصد از بودجه مصوب بنیاد در سال 1404 تحقق یافته است؛ یعنی معادل حدود 100 میلیارد تومان از 500 میلیارد تومان مصوب! در اردیبهشت‌ماه سال جاری، «سعید خدایگان» در نشست خبری رسمی بنیاد ملی نخبگان صراحتاً اعلام کرده بود که مأموریت‌های تعریف‌شده برای بنیاد با بودجه موجود هیچ‌گونه همخوانی ندارد. وی آن زمان توضیح داد که اجرای کامل برنامه‌ها به حداقل “6 هزار میلیارد تومان اعتبار (6 همت)” نیاز دارد؛ اما کل بودجه مصوب بنیاد در سال 1404 فقط نیم‌همت (500 میلیارد تومان) است؛ رقمی که حتی از بودجه یک پژوهشکده کوچک نیز کمتر است. مقایسه عددی همان روزها نشان می‌داد ، بودجه ملی نخبگان "تقریباً برابر با مجموع پرداخت‌های خسارت به چند بازیکن خارجی بی‌کیفیت فوتبال ایران" است؛ موضوعی که در گزارشی با عنوان "بودجه بنیاد ملی نخبگان معادل 4 بازیکن خارجی بی‌کیفیت لیگ برتر فوتبال!" به‌صورت مستند منتشر کرد و برای نخستین‌بار ابعاد اختلاف رویکرد مالی در کشور را برجسته ساخت. روز شنبه و در حاشیه مراسم تجلیل از مدال‌آوران المپیادهای علمی، بار دیگر از قائم‌مقام بنیاد درباره وضعیت تخصیص بودجه سؤال شد، پاسخ صریح و بدون ابهام خدایگان نشان می‌دهد ضریب تحقق بودجه بنیاد کمتر از یک‌پنجم است: در زمان حاضر، ضریب تحقق تخصیص بودجه بسیار محدود بوده است؛ به‌طور تقریبی فقط 20 درصد از کل تعهدات محقق شده است،رقمی که نه‌تنها برای اجرای مأموریت‌های ملی در حوزه دانش‌آموزان، دانشجویان و اساتید کافی نیست، بلکه حتی بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های جاری و اداری بنیاد نیز از همین محل تأمین می‌شود.
به‌زبان ساده، بنیاد ملی نخبگان طی سال مالی جاری در عمل “کمتر از یک‌پنجاهم اعتبار مورد نیاز واقعی خود را دریافت کرده است” (100 میلیارد تومان از 6000 میلیارد تومان برآورد نیاز)، چنین شکاف شدیدی میان مصوبه و تخصیص، عملاً بسیاری از طرح‌های پشتیبان نخبگان را متوقف کرده است.خدایگان تأکید کرده است که تحقق کامل پرداخت‌ها و استمرار طرح‌های آموزش‌یار و پژوهشیار در گرو تخصیص واقعی بودجه و همکاری نهادهای مرتبط است، در حالی که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نیز بنا به گفته او، فقط حدود 6درصد بودجه مصوب خود را دریافت کرده است.
مأموریتی ملی، اعتباری استانی!
این سطح از تخصیص، بیشتر به «بودجه یک اداره استانی» شباهت دارد تا نهادی ملی. بنیاد ملی نخبگان باید در سراسر کشور شبکه‌ای از دفاتر استانی، طرح‌های جذب و نگهداشت نخبگان، سامانه‌های حمایتی و برنامه‌های پژوهشی را اداره کند. برنامه‌هایی چون «پژوهشیار» و «بازگشت متخصصان ایرانی خارج از کشور» همگی محتاج تخصیص پایدارند و با این رقم، امکان اجرایی‌شدن واقعی ندارند.
چرخه معیوب در تحقق بودجه نخبگان
پیگیری‌ها نشان می‌دهد چرخه‌ای معیوب بر تأمین مالی بنیاد حاکم است:
1 - بودجه مصوب ناکافی است.
2- از همان رقم اندک نیز فقط کسری تحقق می‌یابد.
3 - در نتیجه طرح‌های استانی و ملی نیمه‌کاره رها می‌شوند.
4 -نخبگانی که باید پشتوانه توسعه کشور باشند، ناخواسته از مسیر برنامه‌های حمایتی خارج می‌شوند.
خدایگان پیش‌تر هشدار داده بود که کمبود اعتبار می‌تواند موجب “از‌ دست رفتن سرمایه‌های انسانی کشور” شود؛ هشداری که اکنون با عدد 20 درصد تحقق، از مرحله پیش‌بینی به واقعیت بدل شده است.پیگیری پرونده بودجه بنیاد ملی نخبگان از اردیبهشت تاکنون نشان داد مسئله اصلی، صرفاً کمبود عددی بودجه نیست؛ بلکه “نبود نگاه پایدار به سرمایه انسانی به‌عنوان محور توسعه ملی” است.
تا زمانی که جایگاه بنیاد ملی نخبگان در ساختار بودجه‌ای کشور تقویت نشود و تخصیص اعتبارات آن واقعی و کامل نباشد، سخن گفتن از «حمایت از نخبگان» بیشتر به یک شعار می‌ماند تا سیاست پایدار. بنیاد ملی نخبگان امروز آینه‌ای از واقعیتی بزرگ‌تر است: فاصله عمیق میان شعارهای حمایت از علم و عملِ تخصیص منابع برای آن.