* دکتر میرموسی انیران

قتی در خیابان‌های شهرهای ایران قدم می‌زنیم، چه می‌بینیم؟ آپارتمان‌های بلندمرتبه‌ای که گویی با قالب یکسان در کنار هم چیده شده‌اند، نمای سنگ و آلومینیومی که هیچ نشانی از هویت محلی ندارد و ساختمان‌هایی که گویا از دل هیچ فرهنگی سربرنیاورده‌اند. این تصویر آشنا، پرسش مهمی را به ذهن متبادر می‌کند: آیا شهرهای ما در حال از دست دادن هویت معماری خود هستند؟ نگاهی به شهرهای تاریخی ایران مانند اصفهان، یزد و شیراز می‌اندازیم. در این شهرها، معماری نه تنها پاسخگوی نیازهای عملکردی بود، بلکه بیانگر فرهنگ، باورها و شیوه زندگی مردم بود. خانه‌های سنتی با حیاط مرکزی، ایوان‌های وسیع، بادگیرهای هوشمندانه و تزئینات ظریف، تنها محل سکونت نبودند، بلکه کتابی بودند که از فلسفه زندگی، رابطه انسان با طبیعت و جهان‌بینی سازندگان شان حکایت می‌کردند.
اما امروز، چه بر سر این معماری غنی آمده است؟ ساختمان‌های مدرن ما بیشتر شبیه کپی‌های بی‌روح از نمونه‌های غربی هستند که بدون توجه به زمینه فرهنگی و اقلیمی ایران پیاده‌سازی شده‌اند. این تقلید کورکورانه نه تنها هویت شهری ما را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای عملی زیادی نیز به دنبال دارد. یکی از بارزترین نمونه‌ها را می‌توان در برج‌های مسکونی جدید مشاهده کرد. این برج‌ها با پنجره‌های ثابت، نمای تمام شیشه‌ای و عدم توجه به جهت‌گیری اقلیمی، نه تنها انرژی زیادی هدر می‌دهند، بلکه فاقد هرگونه حس تعلق و هویت هستند. ساکنان این ساختمان‌ها هیچ ارتباط عاطفی با فضای زندگی خود برقرار نمی‌کنند، چرا که این فضاها هیچ نشانی از فرهنگ و تاریخ آنان در خود ندارد.
مسئله دیگر، یکسان‌سازی فضای شهری است. امروز اگر کسی با چشمان بسته از تهران به مشهد یا اصفهان برود، پس از بازکردن چشمانش ممکن است نتواند تشخیص دهد در کدام شهر قرار دارد. این یکسان‌سازی، نه تنها شهرها را از هویت منحصر به فردشان محروم کرده، بلکه گردشگری شهری را نیز تحت تأثیر قرار داده است. چرا گردشگران باید برای دیدن ساختمان‌های شبیه به هم به شهرهای مختلف سفر کنند؟ اما راه حل چیست؟ آیا باید به طور کامل از معماری مدرن دست بکشیم و به سبک سنتی بازگردیم؟ پاسخ قطعاً منفی است. معماری خوب، معماری است که بتواند بین سنت و مدرنیته پل بزند. نمونه‌های موفق این تلفیق را در برخی پروژه‌های معاصر می‌بینیم. ساختمان‌هایی که از اصول معماری سنتی ایرانی مانند درون‌گرایی، حریم‌های فضایی و توجه به اقلیم الهام گرفته‌اند، اما با زبان و مصالح امروزی بیان شده‌اند.
یکی از نمونه‌های موفق، کتابخانه ملی ایران است که با الهام از معماری سنتی، هم پاسخگوی نیازهای عملکردی مدرن است و هم هویت ایرانی خود را حفظ کرده است. 
ادامه در صفحه 2