* محسن اعتمادی
کشور ما در دهه‌های متمادی، با معمای پیچیده وابستگی اقتصادی دست و پنجه نرم کرده است. اقتصاد مبتنی بر منابع زیرزمینی، هرچند در برهه‌ای اهرم قدرت سیاسی بود، اما ذاتاً ما را در برابر نوسانات بازار جهانی و فشارهای بیرونی آسیب‌پذیر می‌ساخت. تحریم‌ها، ابزارهای اصلی دشمن برای خفه کردن نفس اقتصادی کشور بوده‌اند؛ اما این فشارها، غیرمنتظره، فرصتی استثنایی برای بازنگری بنیادین در ساختار اقتصادی فراهم آوردند. اینجاست که مفهوم «اقتصاد دانش‌بنیان» نه صرفاً یک استراتژی توسعه، بلکه به مثابه سند عملی استقلال ما تعریف می‌شود. اقتصاد دانش‌بنیان، راهی است که ما را از مصرف‌کننده صرف به تولیدکننده ارزش افزوده و فناور تبدیل می‌کند؛ پلی است برای عبور از دروازه‌های وابستگی نفتی و ورود به عرصه رقابت جهانی مبتنی بر نبوغ انسانی.
ریشه هر تحول اقتصادی ماندگار، یک باور درونی است. سال‌ها تلاش برای بازتولید مدل‌های اقتصادی وارداتی، گاهی ایمان به توانایی‌های داخلی را متزلزل ساخته بود. اما تجربه نشان داد که در سخت‌ترین لحظات، تنها سرمایه‌های انسانی و ظرفیت‌های بومی ما بوده‌اند که کشتی کشور را از طوفان‌های سهمگین تحریم به ساحل نجات رسانده‌اند. فلسفه «ما می‌توانیم»، صرفاً یک شعار نیست؛ این، هسته اصلی اقتصاد مقاومتی است. ما نشان دادیم که در عرصه نظامی و دفاعی، قادر به طراحی و ساخت پیچیده‌ترین سامانه‌ها هستیم. حال، زمان آن رسیده که همین غیرت و دقت مهندسی را به تمام ارکان اقتصاد تزریق کنیم. اقتصاد دانش‌بنیان، تبلور عینی این باور است که دانش محصور در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیق و توسعه ما، می‌تواند موتور محرکه رشد پایدار و عدم وابستگی واقعی باشد.
تاریخ اقتصاد ایران، همواره تحت سایه درآمدهای نفتی تعریف شده است. این اتکا، ساختار اجتماعی و فرهنگی ما را نیز به گونه‌ای شکل داد که سرمایه‌گذاری در حوزه‌های ریسک‌پذیر دانش‌محور، اغلب در حاشیه قرار گیرد. اما در سال‌های اخیر، شاهد یک جهش تاریخی هستیم. تحریم‌ها، مانند یک ترمز اضطراری، ما را مجبور به تغییر مسیر کردند. اقتصاد امروز ایران، دیگر تنها بر پایه پمپاژ هیدروکربن‌ها بنا نشده است؛ بلکه در حال حرکت به سمت خلق ارزش از طریق دانش و نوآوری است.
این گذار از «اقتصاد منابع محور» به «اقتصاد مبتنی بر سرمایه انسانی»، نه یک انتخاب سهل‌الوصول، بلکه یک الزام استراتژیک است. در دنیای امروز، قدرت واقعی در اختیار کشورهایی است که می‌توانند نوآوری‌های فناورانه را با سرعت بالا تجاری‌سازی کنند. ایرانِ امروز، با تکیه بر متخصصان خود، توانسته است شکاف‌های عمیق فناورانه تحمیل شده توسط دشمن را پر کند. این یک پیروزی صرفاً فنی نیست؛ یک پیروزی استراتژیک برای اثبات اقتدار علمی و عملی ما در برابر محاسبات دشمن است.
ادامه در صفحه 8