* امیر رضا سالاری  
تحلیلگر مسائل اقتصاد بین الملل
سفر اخیر مسعود پزشکیان به ارمنستان و بلاروس، نخستین آزمون عملی دکترین «همسایگی‌محور» دولت چهاردهم است.
سفر پزشکیان در روزهای اخیر را می‌توان نخستین آزمون میدانی دکترین «همسایگی‌محور» دولت چهاردهم دانست. گره‌گشایی از مسائل ژئوپلیتیک پیچیده در قفقاز جنوبی (به‌ویژه پس از توافق اخیر باکو-ایروان در واشنگتن) با تثبیت و تقویت جایگاه جمهوری اسلامی ایران در این منطقه و نیز باز کردن مسیرهای عملیاتی برای تجارت با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) برخی از اهداف سفر اخیر هیئت دولت به ایروان و مینسک است. پس این سفر صرفاً نه دیدارهایی دیپلماتیک، بلکه تلاش مهمی از سوی ایران برای مهندسی مسیرهای جایگزین کریدور ترامپ در جغرافیای سیاسی منطقه و نیز قبولی در آزمون کارآمدی توافق تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهد بود.
بایسته‌ها و دستاوردهای سفر به ایروان
توافق‌نامه صلح آمریکامحور بین ایروان و باکو، هشتم آگوست (۱۷ مرداد) سال جاری در واشنگتن و با حضور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا امضا شد. جمهوری اسلامی ایران که پیش از این نیز مخالفت خود را با هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی در بالاترین سطوح سیاسی و دیپلماتیک اعلام کرده بود، برای کاهش نگرانی‌های خود درباره نقش و میزان عملکرد طرف آمریکایی، کنار گذاشته شدن در معادلات منطقه، از دست دادن دسترسی ترانزیتی به قفقاز و اروپا و نیز تثبیت و افزایش حجم مبادلات تجاری با ارمنستان، در پی گرفتن تضمین‌های سیاسی و امنیتی معتبر از ایروان است.
در سفر اخیر رئیس‌جمهور به ارمنستان، ده سند همکاری در حوزه‌های سیاست، فرهنگ، گردشگری، صنعت، آموزش، بهداشت، راه و شهرسازی و… بین دو کشور امضا شد. همچنین تهران و ایروان توافق کردند که سطح مبادلات تجاری خود را در کوتاه‌مدت به یک میلیارد دلار و در بلند مدت به سه میلیارد دلار برسانند. کریدور «خلیج فارس-دریای سیاه» (طرحی که ایران، ارمنستان، گرجستان و سپس اروپا را به هم متصل می‌کند)، پل دوم نوردوز (به عنوان یک ضمانت فنی برای افزایش تردد کامیون‌ها از مسیر ایران و کاهش فشار ناشی از تحولات اخیر قفقاز) و نیز خط سوم بین‌اتصالی ۴۰۰ کیلوولت ایران-ارمنستان (که امکان دو برابر شدن صادرات برق ارمنستان به ایران را فراهم می‌کند)، برخی از پروژه‌هایی هستند که به نوعی «بیمه ژئوپلیتیک ایران» محسوب می‌شوند. جمهوری اسلامی ایران با انعقاد این تفاهم‌نامه‌ها در پی آن است که هزینه حذف خود از معادلات منطقه‌ای را بیش از پیش افزایش دهد.
سرعت عمل دولت در اجرایی کردن یادداشت‌های تفاهم ایروان، نقش مهمی در آینده روابط ایران و ارمنستان خواهد داشت. در صورت عدم آغاز عملیات اجرایی این پروژه‌ها تا پایان سال ۱۴۰۴، بخش قابل توجهی از دستاوردهای سیاسی و اقتصادی سفر اخیر، در معرض تضعیف قرار خواهد گرفت.
ادامه در صفحه ۸