* مجید فتحی
در گرمای سوزان تابستان، وقتی دماسنج بالای ۴۰ درجه را نشان می‌دهد، صدای آشنای کولرهای آبی در محله‌های مختلف شهر به گوش می‌رسد. این صدا برای بسیاری از ما نوستالژی روزهای کودکی را زنده می‌کند، زمانی که پشت بام خانه‌ها مملو از کولرهای آبی بود و بوی خنکای پنکه‌های مرطوب، آرامش بخش گرمای طاقت‌فرسای تابستان بود. اما امروز، در جهانی که با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند، این سوال مطرح می‌شود که آیا این فناوری قدیمی هنوز هم جایگاهی در سیستم خنک‌کننده خانه‌های ما دارد؟ کولرهای آبی، این اختراع به ظاهر ساده اما هوشمندانه، سال‌هاست که به عنوان یکی از اصلی‌ترین روش‌های خنک‌کنندگی در مناطق گرم و خشک مورد استفاده قرار می‌گیرد. اساس کار آنها ساده است: با عبور هوا از روی پدهای مرطوب، آب تبخیر شده و هوای خنک تولید می‌کند. اما همین فرآیند به ظاهر بی‌ضرر، مصرف آب قابل توجهی دارد. یک کولر آبی متوسط در طول یک روز گرم تابستانی می‌تواند بین ۵۰ تا ۱۰۰ لیتر آب مصرف کند. وقتی این رقم را در تعداد روزهای گرم سال و تعداد کولرهای نصب شده در شهرها ضرب کنیم، به ارقام نجومی می‌رسیم که هر مدیر برنامه‌ریز آب را به وحشت می‌اندازد.
در بسیاری از کشورهای جهان که با مشکل کم‌آبی مواجه هستند، کولرهای آبی سنتی یا کاملاً منسوخ شده‌اند یا با محدودیت‌های شدیدی روبرو هستند. استرالیا، این کشور پهناور با اقلیم خشک، تا دهه ۲۰۰۰ میلادی استفاده گسترده‌ای از کولرهای آبی داشت. اما با بروز خشکسالی‌های شدید، دولت استرالیا برنامه‌های تشویقی برای جایگزینی این سیستم‌ها با نمونه‌های مدرنتر به اجرا گذاشت. امروزه در شهرهای بزرگ استرالیا کمتر می‌توان کولر آبی سنتی پیدا کرد. به جای آن، از سیستم‌های تبخیری مدرن استفاده می‌شود که تا ۷۰ درصد مصرف آب کمتری دارند و بازدهی انرژی بهتری ارائه می‌دهند. در خاورمیانه، داستان متفاوت است. امارات متحده عربی با وجود ثروت نفتی فراوان و توانایی مالی برای تأمین آب شیرین از طریق نمک‌زدایی، استفاده از کولرهای آبی سنتی را ممنوع کرده است. دلیل این تصمیم به ظاهر عجیب، مصرف آب بسیار بالای این سیستم‌هاست. برآوردها نشان می‌دهد که اگر استفاده از کولرهای آبی در دبی آزاد بود، روزانه به اندازه ۱۰ استخر المپیک آب مصرف می‌شد! به جای آن، ساختمان‌ها از سیستم‌های تهویه مطبوع مرکزی با بازدهی بالا استفاده می‌کنند که اگرچه مصرف برق بیشتری دارند، اما در کشوری که انرژی ارزان است و آب گران، این معامله به صرفه محسوب می‌شود. در ایالت‌های غربی آمریکا مانند آریزونا و نوادا که اقلیمی مشابه ایران دارند، استفاده از کولرهای آبی اگرچه کاملاً ممنوع نشده، اما تحت قوانین بسیار سخت‌گیرانه‌ای قرار دارد. در این ایالت‌ها، نصب هر سیستم خنک‌کننده تبخیری ملزم به استفاده از سیستم‌های بازیافت آب است. علاوه بر این، جریمه‌های سنگینی برای هدررفت آب در نظر گرفته شده است. برخی شهرها حتی برنامه‌های تشویقی برای جایگزینی کولرهای آبی قدیمی با مدل‌های کم‌مصرف ارائه می‌دهند.
ادامه در صفحه4