* سید محمد صادق میرمحمدی
انرژی، به‌عنوان یکی از چالش‌های مهم اقتصادی و زیست‌محیطی ایران، در سال‌های اخیر بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته و عبارت ناترازی چند سالی است که در ادبیات حکمرانی ما جای بازکرده و تبدیل به یکی از پر تکرارترین کلمات سیاسیون شده است. این موضوع نه‌تنها بر زندگی روزمره مردم اثرگذار است، بلکه مستقیماً با امنیت انرژی، توسعه صنعتی و آینده محیط‌زیست کشور در ارتباط است. در این نوشتار تلاش می‌شود تا با عبور از نگاه‌های سطحی و رایج، به درک دقیق‌تری از واقعیت‌های ناترازی انرژی در ایران دست یابیم و راهکارهایی علمی و اجرایی برای مواجهه با آن ارائه کنیم.
 دیدگاه رایج  درباره ناترازی انرژی در ایران
ناترازی انرژی در ایران در نگاه رایج، مفهومی ساده و تک‌علتی به نظر می‌رسد. در این نگاه ، مشکلات فعلی نظام انرژی کشور اغلب به چند عامل محدود نسبت داده می‌شود: مصرف بالای مردم، و یا سوءمدیریت در توزیع و تولید. یکی از رایج‌ترین تصورات، مربوط به مصرف بالای انرژی توسط مردم است. همچنین باور به منابع عظیم انرژی در ایران، باعث می‌شود حساسیت نسبت به بحران‌های ناشی از کاهش ظرفیت تولید یا افت فشار گاز کمتر از واقعیت باشد. این برداشت‌ها، در حالی‌که بخشی از واقعیت را بازتاب می‌دهند، اما با ساده‌سازی بیش از حد، مانع از درک ریشه‌ای مسئله می‌شوند.
 واقعیت ناترازی انرژی در ایران
تحلیل دقیق‌تر نشان می‌دهد که ناترازی انرژی در ایران، نتیجه یک روند انباشته از ناکارآمدی‌های زیرساختی، تصمیم‌گیری‌های ناپایدار، و بهره‌وری پایین است. شدت انرژی در ایران سه برابر میانگین جهانی ۱۵ برابر ژاپن، ۱۰ برابر اروپاست [گزارش iea 2023] که نشان‌دهنده اتلاف گسترده و بهره‌وری پایین در مصرف انرژی است. همچنین، بخش قابل‌توجهی از تلفات انرژی، نه به مصرف نهایی بلکه به نشت و اتلاف در فرآیندهای تولید و توزیع بازمی‌گردد. ظرفیت تولید نیروگاهی و گاز در سال‌های اخیر، به‌دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و تحریم‌ها، رشد متناسبی با تقاضا نداشته است. 
اما مهم ترین عامل ناترازی مبحث قیمت است. قیمت مهم ترین عامل در اقتصاد جهت اصلاح مصرف، تراز کردن عرضه و تقاضا، و امکان اختصاص بهینه منابع محدود به تقاضاهای نامحدود است.بر اساس گزارش‌های معتبر بین‌المللی، ایران یکی از بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان یارانه‌های انرژی در جهان است.  این یارانه‌ها شامل تخفیف‌های قیمتی در بنزین، گازوئیل، گاز طبیعی و برق هستند که به‌طور غیرمستقیم به مصرف‌کنندگان ارائه می‌شوند.  با توجه به پایین بودن قیمت این حامل‌های انرژی در داخل کشور نسبت به قیمت‌های منطقه‌ای، مصرف بی‌رویه، قاچاق سوخت و فشار بر منابع مالی دولت از پیامدهای این سیاست‌ها محسوب می‌شوند.
ادامه در صفحه 8