* علی رضایی
ایران، سرزمینی که روزگاری به داشتن قنات‌های پرآب و رودخانه‌های خروشان شهره بود، امروز با بحران بی‌سابقه‌ای در منابع آبی روبه‌روست. کاهش نزولات آسمانی، مدیریت نادرست منابع آب، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و الگوهای ناپایدار مصرف، همگی دست به دست هم داده‌اند تا «آب» به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور تبدیل شود. این بحران، دیگر تنها یک هشدار نیست؛ بلکه اخطاری جدی است که اگر به موقع به آن پاسخ داده نشود، تبعات جبران‌ناپذیری برای محیط زیست، اقتصاد و امنیت ملی خواهد داشت.  
 بر اساس گزارش‌های رسمی، بیش از ۸۰ درصد مساحت ایران با خشکسالی بلندمدت دست و پنجه نرم می‌کند. سطح آب‌های زیرزمینی در بسیاری از دشت‌های کشور به شدت کاهش یافته و فرونشست زمین به پدیده‌ای رایج تبدیل شده است. از سوی دیگر، رودخانه‌ها و تالاب‌های مهمی مانند زاینده‌رود، هامون و گاوخونی یا خشکیده‌اند یا در آستانه نابودی قرار دارند. این وضعیت نه‌تنها زندگی کشاورزان و جوامع محلی را تهدید می‌کند، بلکه مهاجرت‌های محیط‌زیستی و اختلافات منطقه‌ای بر سر آب را نیز تشدید کرده است.  از اینرو امروز که فرایند شیرین‌سازی آب دریا در خلیج فارس به یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای تأمین آب شرب و صنعتی کشور تبدیل شده، باید بیش از هر زمان دیگری با نگاهی آینده‌نگر و مسئولانه به اثرات زیست‌محیطی آن توجه کنیم. تجربه جهانی به وضوح نشان داده که غفلت از پیامدهای اکولوژیک پروژه‌های بزرگ مهندسی، همواره بهای گزافی بر طبیعت و جوامع انسانی تحمیل کرده است. در مورد شیرین‌سازی آب دریا، دیگر زمان آن گذشته که پس از بروز فاجعه به فکر چاره‌جویی باشیم؛ بلکه باید از همان مراحل طراحی، اجرا و بهره‌برداری، ملاحظات زیست‌محیطی را در اولویت قرار دهیم. خلیج فارس به عنوان یکی از حساس ترین اکوسیستم‌های آبی جهان، میزبان تنوع بی‌نظیری از گونه‌های دریایی، آبسنگ‌های مرجانی و جوامع ماهیگیری است که هرگونه بی‌توجهی به حفظ تعادل آن می‌تواند فاجعه‌ای اکولوژیک و اقتصادی را رقم بزند. فرایند شیرین‌سازی با تولید پساب بسیار شور و گرم، استفاده از مواد شیمیایی مضر و مصرف انرژی بالا، تهدیدات جدی برای این اکوسیستم منحصر به فرد ایجاد می‌کند. تخلیه پساب شور نه‌تنها تعادل شیمیایی آب دریا را برهم می‌زند، بلکه حیات گونه‌های حساسی مانند مرجان‌ها را که به تغییرات شوری و دما بسیار آسیب‌پذیر هستند، به خطر می‌اندازد. ورود پساب گرم به دریا نیز می‌تواند منجر به ایجاد مناطق مرده با اکسیژن کاهش‌یافته شود که حیات آبزیان را ناممکن می‌سازد. این پدیده نه‌تنها تنوع زیستی را کاهش می‌دهد، بلکه معیشت جوامع محلی وابسته به صیادی را نیز تهدید می‌کند. از سوی دیگر، مواد شیمیایی مورد استفاده در فرایند شیرین‌سازی مانند کلر و ضدعفونی‌کننده‌ها می‌توانند در زنجیره غذایی تجمع یافته و در بلندمدت هم بر اکوسیستم دریایی و هم بر سلامت انسان‌ها تأثیر منفی بگذارند.
ادامه در صفحه 2