 عارف عبادی* 

در دنیای امروز که در عصر رسانه زندگی می‌کنیم و هر روز با پیام‌ها و اطلاعات فراوانی از سوی همین رسانه‌ها از قبیل روزنامه‌ها، مجلات، رادیو، تلویزیون، ماهواره، موبایل، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های رایانه‌ای، بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی روبرو هستیم؛ ضروری است که مخاطبان با نگاهی تیزبین و موشکافانه با این فرآیند اطلاعاتی برخورد کنند. 

سواد رسانه‌ای (Media Literacy) در یک تعریف عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که بر اساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. به عبارتی سواد رسانه‌ای، سواد ما در برابر رسانه است. سواد رسانه‌ای به مخاطب می‌آموزد تا وقایع را پیش بینی کند و سطح آگاهی خود را بالا ببرد، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که به ما می‌آموزد چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی مضر است.
رسانه‌ها یکی از عواملی هستند که امروزه باعث تحکیم ارتباط در خانواده می‌شوند و از طرفی همین موضوع می‌توانند عاملی برای سست کردن بنیان خانواده‌ها باشند، همچنین خانواده‌ها با استفاده درست از رسانه‌ها می‌توانند آگاهی و مهارت خود را افزایش دهند، به عنوان مثال حضور در فضای مجازی و استفاده صحیح از اطلاعات و مطالب قرار داده شده در سایت‌ها، باعث افزایش آگاهی و اطلاعات ما در خانواده و زندگی اجتماعی می‌شود، اما از طرف دیگر استفاده نادرست از رسانه‌ها نه تنها کمکی به ارتقاء سطح فکری- فرهنگی و مهارتی خانواده‌ها نمی‌کند، بلکه باعث به وجود آمدن معضلات و مشکلات عدیده‌ای می‌شود که شاید خیلی از آنها قابل جبران نباشد.
متاسفانه با گسترش روز افزون فضای مجازی و اینترنت و همچنین شبکه‌های ماهواره‌ای و دسترسی آسان به آنها در این میان برخی از رسانه‌ها با تولید اطلاعات بی‌مصرف باعث اشاعه فرهنگ خشونت و هرزه‌نگاری شدهاند. در این میان اکثر کشورهای سرمایه‌دار با ابزارهای مختلف به انتقال و گسترش فرهنگ خود در کشورهای در حال توسعه می‌پردازند. به نقل از روزنامه جوان در تاریخ 16 تیر 93، در کل جهان 300 ماهواره تلویزیونی فعال وجود دارد که از این تعداد 116 ماهواره فضای ایران را پوشش می‌دهند؛ از شبکه‌های موسیقی و مد گرفته تا فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای.
همچنین در خبری که خبرگزاری صدا و سیما در تاریخ 8 اردیبهشت 98 به نقل از علی دارابی-
معاون امور استان‌های سازمان صدا و سیما منتشر کرد، وی خبر از فعالیت 295 شبکه فارسی زبان ماهواره‌ای اعم از رادیو و تلویزیون علیه مقدسات و اعتقادات جوانان خبر داد.
کشورهایی نظیر آمریکا 150 هزار ساعت و فرانسه 20 هزار ساعت در سال برنامه‌ی تلویزیونی به کشورهای جهان سوم صادر می‌کنند، تا از این طریق مردم را از تفکر فعالانه به مصرف‌کنندگان فکری و ارزشی منفعل تبدیل کنند...
 در این میان کودکان و نوجوانان را می‌توان مخاطبان ویژه‌ی رسانه‌ها نامید، آنها از نحوه استفاده از رسانه و نحوه اکتساب از آن تفاوت‌های عمده‌ای با والدین خود دارند و به راحتی رسانه را در زندگی روزمره خود می‌پذیرند و بین جهان واقعی و جهان رسانه فرق نمی‌گذارند. در واقع ،هدف اصلی سواد رسانه‌ای در خانواده، هشیار کردن خانواده‌ها نسبت به برنامه‌ها و تولید محتوای رسانه‌هاست، با آموزش رسانه می‌توان پیام را تفسیر کرد و مناسب‌ترین رسانه را انتخاب کرد و تاثیرپذیری بیشتری از آنها گرفت.
رسانه‌ها خواسته یا ناخواسته، راه و رسم و شیوه زندگی را در خانواده‌ها تغییر می‌دهند، بنابراین با افزایش آگاهی خود نسبت به رسانه‌های ایجاد کننده پیام در اطراف خود به انتخاب سودمند بپردازیم و میزان استفاده خود از این ابزار را معین کنیم و خود را از فردی منفعل در برابر رسانه‌ها برهانیم و همیشه آگاه باشیم که رسانه‌ها بر ضمیر خودآگاه و ناخودگاه ما اثر مستقیم می‌گذارد.
*کارشناس اطلاعات و رسانه‌ها