ایران با پیشینه دیرینه در استفاده از گیاهان دارویی، تنوع اقلیمی و انحصاری بودن برخی از این گیاهان به دلایل مختلف از جمله کم آبی، اتخاذ سیاست ها و برنامه های غیراصولی، مکانیزه نبودن کاشت، داشت و برداشت و دلالی افراد سودجو، سهم ناچیزی در بین کشورهای صادر کننده دارد.
به گزارش ایرنا، اگرچه طبیعت ایران روی کمربند خشک و نیمه‌خشک زمین واقع شده اما این طبیعت از قابلیت‌ های بسیار فراوانی برخوردار است. تاکنون هشت هزار و 425 گونه گیاهی در منابع طبیعی ایران شناسایی شده که طبق بررسی علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، 2 هزار و 300 گونه از این گیاهان دارای خواص دارویی است ولی هنوز از این ظرفیت، بهره کافی برده نشده و در اغلب موارد به خام فروشی یا فرآوری سنتی (عرق گیری) بسنده شده است. امروزه به رغم فراوانی داروهای شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی در حال افزایش است و تولید و تجارت این گیاهان رقم قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است.
براساس گزارش سازمان خوار و بار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو)، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که اکنون در حدود 100 میلیارد دلار در سال است، در سال ٢٠٥٠ میلادی به رقم پنج تریلیون دلار خواهد رسید.
کشور ایران با داشتن 11 اقلیم از 13 اقلیم جهان و دارا بودن تنوع گیاهی بیشتر از قاره اروپا، هم اکنون فقط 600 میلیون دلار از تجارت جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است که از این مقدار نیز بخش عمده‌ای مربوط به صادرات زعفران به میزان حدود 450 میلیون دلار است.هرچند کارشناسان این حوزه معتقد هستند گیاهان دارویی ظرفیت جایگزینی نفت را دارند، اما به دلیل آماده نبودن بسترهای مناسب اغلب صادرات گیاهان دارویی ما از عرصه های طبیعی به صورت خام و فله ای صورت می گیرد که این کار علاوه بر تخریب طبیعت و از بین بردن ذخایر ژنتیکی، ارزش افزوده چندانی هم ندارد.از طرف دیگر بخشی از گیاهان دارویی صادراتی ما پس از فرآوری در بسته بندی های مناسب و با قیمت های بسیار بالاتر وارد کشور شده و برخی از ایرانی ها از این محصولات وارداتی استفاده می کنند.

 ** صادرات خام گیاهان دارویی، تهدید جدی برای عرصه های طبیعی: در این زمینه معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع با اشاره به اینکه صادرات خام و فله ای گیاهان دارویی یک تهدید بسیار جدی است، گفت: اغلب این محصولات از طبیعت برداشت شده و بدون استانداردهای لازم به خارج از کشور صادر می شود.دکتر فاطمه سفیدکن اظهار داشت: در
سال های اخیر خشکسالی، افزایش دما و دخل و تصرف غیراصولی در طبیعت از عوامل مهم کاهش تنوع ژنتیکی ما در طبیعت هستند که به همه این عوامل برداشت بی رویه گیاهان برای صادرات خام و فله ای هم اضافه شده و روند کاهش تنوع ژنتیکی را سرعت بخشیده است. وی ادامه داد: صادرات خام و فله ای گیاهان دارویی به منزله فروش منابع و ذخایر ژنتیکی ما به ارزان ترین قیمت ممکن است که علاوه بر ایجاد مشکلات، نفع چندانی هم عاید کشور نمی کند.وی بیان داشت: باریجه و آنغوزه از مهمترین اقلام صادراتی ما در حوزه گیاهان دارویی است که همچنان برداشت آنها از طبیعت انجام و صادرات ما هم به صورت خام صورت می گیرد.
** تلاش برای کنترل صادرات برخی از گیاهان دارویی: سفیدکن ادامه داد: تلاش هایی برای کنترل و نظارت بر روی صادرات برخی از گیاهان دارویی انجام شده و به طور مثال سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور،
دستورالعمل هایی صادر کرده که برداشت و صادرات برخی از گیاهان دارویی غیرمجاز اعلام شده است.وی بیان داشت: اما این دستگاه آنطور که باید و شاید، سازوکار نظارت بر این موضوع را ندارد یعنی اگر کسی گیاهان دارویی را از مبادی رسمی بخواهد صادر کند، می توان جلوی آن را گرفت یا از آن مجموعه، مدارکی بخواهند که مشخص شود گیاهان از عرصه برداشت نشده است. معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع افزود: اگر صادرات به صورت غیر قانونی انجام گیرد یا محصولات به عطاری ها یا به صنایع داخلی فروخته شود، هیچ کنترلی نمی توان بر روی برداشت بی رویه و صادرات خام انجام داد.سفیدکن افزود: اگر برداشت ها به صورت کنترل شده رخ دهد، به طور مثال از میوه یک گیاهی برداشت شود یا در حدی برداشت صورت گیرد که گیاه زادآوری طبیعی را از دست ندهد، مشکلی نخواهد بود، اما افراد با کدام علم و آموزش اقدام به برداشت گیاهان دارویی می کنند و کدام نظارت بر روی آنان وجود دارد؟
وی ادامه داد که آیا فقط با گفتن این موضوع که از برداشت بی رویه باید جلوگیری کرد، مشکل برطرف خواهد شد. فرهنگ سازی و آموزش لازم متضمن رعایت برداشت اصولی از طبیعت است که باید در این زمینه اقدام جدی انجام گیرد. معاون پژوهشی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع افزود: با وجود دلالان، سودجویان و همچنین مردم ناآگاه، برداشت بی رویه از طبیعت همچنان وجود خواهد داشت که با اجرای اقدامات جدی تر این روند باید تغییر پیدا کند.
** فرآوری نشدن، مهم ترین مشکل صادرات گیاهان دارویی: رییس اتحادیه انجمن های علمی گیاهان دارویی ایران، مهمترین مشکل صادرات گیاهان دارویی ما را فرآوری نشدن گیاهان اعلام کرد و گفت: در صورت ایجاد فرآوری، علاوه بر افزایش ارزش افزود، شاهد اشتغال بیشتر هموطنان خواهیم بود. دکتر محمدباقر رضایی، تنوع تولیدات و افزایش درآمدهای ارزی را از دیگر مزایای صادرات فرآوری شده گیاهان دارویی اعلام کرد و گفت: در این شرایط
سرمایه گذاران هم رغبت بیشتری برای حضور در این بازار را خواهند داشت.وی تاکید کرد که برطرف شدن مشکلات تولید و صادرات گیاهان دارویی نیاز به عزم ملی داشته و فقط با یک وزارتخانه نمی توند این مشکلات را برطرف کند. رضایی افزود: برای توسعه کار و استفاده بهینه از این سرمایه ملی باید از ظرفیت مراکز دانشگاهی، علمی و تحقیقاتی به نحوه مطلوب بهره برد تا علاوه بر رشد و شکوفایی فعالیت های این حوزه، شاهد حضوری قوی در بازارهای بین المللی و کسب سهم مناسب از این بازار باشیم. رییس اتحادیه انجمن های علمی گیاهان دارویی ایران اظهار داشت: کشور ما دارای تنوع فراوان گیاهان دارویی است و با فرآوری برخی از آنها می توان درآمدهای صادراتی را به نحو چشمگیری افزایش داد. وی ادامه داد: فرآوری از اجرای مختلف گیاهان دارویی می تواند صورت گیرد که در حال حاضر فقط این فرآوری به صورت ساده و سنتی در حد گرفتن عرقیات گیاهان، می باشد.
** سهم پایین ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی: مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: ایران سهم پایینی از بازار جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده که با برنامه ریزی های مناسب این روند باید تغییر پیدا کند.حسین زینلی ادامه داد: سالانه 450 میلیون دلار ارزش صادرات گیاهان دارویی است. حدود 70 درصد این مبلغ به صادرات زعفران اختصاص دارد و شیرین بیان، موسیر، گشنیز و انواع زیره ها در رده های بعدی قرار دارند. وی با اشاره به اینکه بیشتر گیاهان ارگانیک ما به کشور آلمان صادر می شود، بیان داشت: این محصولات بیشتر به کشورهایی مانند امارات،
هنگ کنگ، چین و آلمان صادر می شود. زینلی ادامه داد:تراز تجاری ما در حوزه گیاهان دارویی مثبت است. ما در صدد هستیم با کاهش واردات و افزایش صادرات گیاهان دارویی، تراز مثبت تجاری کشور را افزایش دهیم.مجری طرح گیاهان دارویی وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه سطح زیر کشت به دلیل خشکسالی کاهش یافته است، اظهار داشت: به شدت در صدد گسترش سطح زیر کشت گیاهان دارویی هستیم.وی با اشاره به اینکه سطح زیر کشت گیاهان دارویی تا سال 1404 باید به 500 هزار هکتار برسد، گفت: در حال حاضر حدود
180 هزار هکتار از اراضی کشور به کشت گیاهان دارویی اختصاص دارد.