دکتر حوریه یحیایی*
Hooriye_yahyaei@yahoo.com

اعتماد اجتماعی؛ یکی از مهم ترین
مولفه های توسعه ی اجتماعی و بستری مناسب برای گسترش مدرنیته در یک جامعه محسوب می شود. اعتماد اجتماعی؛ شالوده ی زندگی و بی اعتمادی سرچشمه ی نارضایتی، بی ثباتی،
بی تفاوتی و رواج دروغ و نادرستی در یک جامعه است. تا جایی که در جوامعی که اعتماد اجتماعی در حد مطلوبی وجود دارد، اعتماد به نظام های سیاسی در مشارکت های سیاسی، اعتماد به نظام های اجتماعی در ارتباطات و پیوندهای گوناگون انسانی بیشتر بوده و همه ی این موارد نشات گرفته از ضرورت وجود این حس اساسی برای زندگی در جوامع امروزی است و کاهش یا افزایش آن می تواند تاثیر بسزایی بر ساختارهای جامعه و روابط اجتماعی داشته باشد.
نظارت اجتماعی با اهمیت یافتن اعتماد اجتماعی به عنوان مهم ترین سازه ی سرمایه ی اجتماعی در جامعه ی معاصر، به تدریج کارکرد این مفهوم در نزد سیاست مداران، برنامه ریزان و دولتمردان از جایگاه ویژه ای برخوردار شد تا جایی که  در قانون برنامه توسعه ی اقتصادی، اجتماعی کشور نیز مورد توجه قرار گرفت. این واقعیت را باید پذیرفت که جامعه ی جدید الزامات و شرایط جدیدی را می طلبد. در کشور با توجه به تنوع قومی، سنجش اعتماد اجتماعی و عوامل موثر بر آن در میان اقوام گوناگون می تواند راهی برای یافتن راهکارهای تقویت اعتماد اجتماعی و
برنامه ریزی های مدون در راستای این امر باشد. با تغییر جوامع سنتی و تبدیل شدن آن ها به جوامع مدرنی که دیگر روابط چهره به چهره، ویژگی غالب آن نیست، شکل گیری اعتماد نیز تغییر کرده است. اگر در گذشته افراد یک کوچه و یا یک محله همدیگر را به خوبی می شناختند و آشنایی و روابط چهره به چهره اعضای یک محله یا منطقه باعث شکل گیری روابط و تعاملات اجتماعی میان مردم را سبب می گشت، امروزه برای شکل دادن روابط با توجه  به گستردگی و فراوانی جمعیت دارای شرایط خاص  و
ویژه ای است که مهم ترین اصل آن تقویت اعتماد اجتماعی ست. اعتماد یکی از جنبه های مهم و انکار ناپذیر برای شروع و تداوم روابط انسانی است و زمینه ساز مشارکت و همکاری میان اعضای جامعه است. اعتماد اجتماعی عامل مهمی در جهت حرکت چرخ های توسعه جوامع می باشد و مشارکت را در زمینه های گوناگون اجتماعی بالا برده و تمایل افراد را برای همکاری با گروه های مختلف افزایش می دهد.همکاری را تسهیل کرده و هرچه سطح آن در جامعه ای بالاتر باشد، احتمال این همکاری بیشتر خواهد بود و البته همکاری نیز متقابلا ایجاد اعتماد می نماید. شاید یکی از دلایل ضعف مشارکت در کارهای گروهی و تمایل افراد برای انجام کارهای فردی، نبود اعتماد اجتماعی باشد که خود ضربه ای بزرگ به تمام زیرساخت های علمی اقتصادی و فرهنگی جامعه ی ایرانی است.

 زیرا مشارکت
به معنای همکاری، نخستین رفتار اجتماعی است که از زیر ساخت اعتماد اجتماعی
نشأت می گیرد.
همه ی ما ناگریز از اعتماد کردن هستیم. اعتماد به محیط زندگی، اعتماد به زمان، اعتماد به همه ی عرصه های زندگی اجتماعی، تا بتوانیم به زندگی شهری به سایر شهروندان اعتماد کرده و در مشارکت های اجتماعی همکاری داشته باشیم. حتی روانشناسان و متخصصین این حوزه، یکی از عوامل تاخیر ازدواج را نیز کاهش اعتماد اجتماعی می دانند. کاهش اعتماد اجتماعی حتی می تواند امنیت عمومی را نیز متاثر از خود کند. در بررسی مولفه های موثر بر امنیت پایدار، بنظر می رسد مولفه هایی مانند رشد و توسعه ی
اقتصادی که بر پیدایش اعتماد اجتماعی موثر است، در تامین امنیت نیز نقش بسزایی ایفا نماید. البته برای رسیدن به جایگاهی که رونق اقتصادی و زمینه های فرهنگی لازم منتهی به ایجاد اعتماد اجتماعی در جوامع شود، نیازمند یک نظام تربیتی و آموزشی صحیح هستیم. مشکلات اقتصادی که امروزه جامعه با آن درگیر است و تورمی بالایی که مردم با آن دست و پنجه نرم می کنند، یکی از عوامل مهم کاهش اعتماد اجتماعی است. چرا که در این شرایط همه فکر می کنند که سر هم کلاه می گذارند. مشتری فکر می کند، فروشنده سرش کلاه می گذارد، مریض فکر می کند، پزشک تنها برای تفکرات مادی او را طبابت می کند و همینطور این چرخه زنجیروار به هم مرتبط
می باشند. در این میان از بی اعتمادی به مسئولین و تصمیمات کلان کشوری که خود عاملی
تاثیر گذار در اعتماد اجتماعی است نباید غافل شد. وعده های انتخاباتی که هرگز بطور کامل محقق نخواهد شد. نوسانات مالی که مشاهده می شود که منتهی به نوعی شکاف عمیق طبقاتی خواهد شد و اخبار تخلفات اقتصادی که روزانه به گوش مردم می رسد، همگی می توانند اعتماد اجتماعی را خدشه دار نمایند و آسیب های فراوانی را بدنبال داشته باشند.
بررسی ها نشان می دهد که اعتماد اجتماعی شهروندان ایرانی رو به کاهش است. فارغ از نگاه و نگرش اقتصادی برای برون رفت از وضع کنونی نیازمند برنامه ریزی های منسجم و تدوین سیاست های لازم در این زمینه ایم، تا با پررنگ تر نمودن اعتماد اجتماعی در بین مردم و تقویت روحیه ی همدلی و مشارکت برای توسعه و پیشرفت هر چه بیشتر کشور گام برداریم.